Dilek Cümleleri ve Haber Cümleleri Nasıl Oluşur?

Haber Cümleleri
“Gençten bir adam geldi Elinde bir değnek vardı Demirciye uzattı” cümlelerinde bir bilgi bir haber verilmektedir Burada görülen, tanık olunan bir olay anlatılmaktadır Tutacaktı yükleminde tutacak gelecek zaman ifade etmekte- t (di) eki gelecek zamanın hikâyesini belirtmektedir “Bunun usulü böyledir” Geniş zamanlı bir cümledir Bu zaman şimdiki ve gelecek zamanı da içine alan geniş bir zaman dilimidir Haber cümleleri daha çok anlatmaya bağlı bilgi, vermek, aydınlatmak amacıyla yazılan metinlerde kullanılır Burada kişinin gördüğü, duyduğu olaylar anlatılır Eylemin belirttiği anlam geçmişle, şimdiyle ve gelecekle ilgili bildirme görevi yerine getirilir Eylem kök ve gövdelerine çeşitli kip (zaman) ekleri getirilerek zaman; zaman eklerinden sonra da kişi ekleri eylemin kimin yaptığı belirtilir
Örneğin; yazacağım yüklemi yaz- acak-ım, “yaz” eylem kökü) “-acak” gelecek zaman eki, “-ım” kişi eki (ben)dir
Ek fiil: İsim soylu sözcüklerin sonuna gelerek, onların yüklem olmalarını sağlayan dil birimine ek fiil denir
“Ahmet çalışkandır Hepimiz arkadaşız Hava güzel Çok yorgunum” Cümleleri isim soyludur Bunlar eklerle çekimli hâle gelir ve yüklem görevini yaparlar
Ek fiil imek fiilinden doğmuştur İdi, imiş, ise, iken olarak ek hâline gelmiştir
Çekimi şöyledir:
çalışkan-ım I Tekil kişi
çalışkan - sın II “ “
çalışkan-dır III “ “
çalışkan-ız I Çoğul kişi
çalışkan-sınız II “ “
çalışkan-lar III “ “

DİLEK, İSTEK, SORU CÜMLELERİ
Bir dileği, bir isteği, bir emri ya da bir gerekliliği ifade eden cümlelere dilek-istek cümleleri denir Dilek-istek cümlelerinde istenilen
tasarlanan bir eylem veya eylemler hakkında bir niyet duygusu ifade edilirDilek-istek cümleleri grubunda istek bildiren cümleler, dilek-şart bildiren cümleler, soru cümleleri, gereklilik bildiren cümleler, emir cümleleri ile ünlem cümleleri yer alır
Dilek-şart cümleleri: Dilek şart cümleleri fiil kök ya da gövdesine -sa/-se ekleri getirilerek kurulur
“Ah bir zengin olsam”
“Okulumu bitirsem, yüzmeyi öğrensem” cümlelerinde şarta bağlı bir dilek anlatılmaktadır
İstek cümleleri: Bu tür cümleler kişinin kendi kendine yapmak istediği eylemi ifade eder
“Kalkayım, eve gideyim,
Haydi bize gidelim Burada iki gün kalalım” cümleleri bu tür cümlelerdir
Gereklilik cümleleri: Mutlaka yapılması gerekir anlamı ifade ederler
*Başarmak için çalışmalıyım” “Eve gitmeliyim” vb
Emir cümleleri: Bir buyruğu bir emri ifade eden cümlelerdir oku, çalış, git, gel, vb
Soru cümleleri: Soru anlamı ifade eden cümlelere soru cümlesi denir Soru cümlesi soru edatları ile ya da cümlenin sonuna getirilen -mı/-mi soru ekleriyle kurulur Soru cümleleri göndericinin (konuşan kişinin) bilmediği bir konunun doğrulanması (teyidi) amacıyla kullanılan cümle çeşididir Bu tür cümlelerde mutlaka cevap verilmesi beklenir Cevap beklenen soru cümlelerine gerçek soru cümlesi, cevap beklenmeyen, dikkat çekmek duygu ve düşünceyi daha güzel ifade etmek amacıyla kurulanlara da sözde soru cümlesi denir “Ne kadar güzel bir manzara?”
Rica, abartma, karşılaştırma, sitem ifade etmek için de soru cümleleri kullanılır Soru cümlelerinin sonuna soru işareti konur Bundan şüphe mi duyuyorsunuz?
Orada ne yapıyorsunuz?
Ünlem cümlesi: Coşku ve heyecan ifade eden cümlelere ünlem cümlesi denirÜnlem niteliğindeki sözcükler ile şaşma öfke, bıkma, sitem, üzüntü, özlem, yardım isteği ifade eden sözcüklerle ünlem cümleleri kurulur Ünlem cümlelerinin sonuna ünlem işareti konur